INNOWACYJNI ODBIORCY I KREATYWNI INTERPRETATORZY SZTUKI
TWARZĄ W TWARZ – STWORZENIE WOBEC STWÓRCY

MODLITWA PRZYGOTOWAWCZA PRZED IKONOPISANIEM

Ty, Boski Mistrzu wszystkiego co istnieje,
oświeć i kieruj duszą i ciałem sługi Twego;
prowadź jego rękę,
aby mógł godnie i doskonale
przedstawiać Twój obraz,
obraz świętej Twojej Matki
i wszystkich Twoich świętych
ku chwale, radości i upiększeniu
świętego Twego Kościoła.
Amen

„Nieustannie się módlcie” (1 Tes 5,17). Tymi słowami św. Paweł zachęca nas do ciągłego poszukiwania kontaktu z Bogiem – aby oczy serca zwrócone były ku Źródłu życia.

Ikona nie jest zwykłym obrazem – to modlitwa przedstawiona za pomocą z góry ustalonych symboli, gestów, kolorów i znaków. Każdy z nich ma swoje znaczenie. Można powiedzieć, że ikona jest jak książka napisana specjalnym językiem – językiem ducha.

Jedną z różnic pomiędzy obrazem a ikoną jest to, że ikony zawsze przedstawiają postaci, Obrazy nie zawsze. Obrazy można podzielić na kilka kategorii. Obrazy realistyczne, obrazy przedstawiające nieco zmienioną rzeczywistość i obrazy zupełnie abstrakcyjne. Obraz może przedstawiać wszystko, od portretów po martwą naturę i pejzaże.

Ikona zawsze pokazuje tematykę religijną, wizerunki świętych lub sceny z ich życia. Obrazy religijne próbują realistycznie przedstawić rzeczywistość. Patrząc na ikonę wiemy, że nie jest ona „fotografią” rzeczywistości – ma pomagać w modlitwie. Z reguły na ikonach dominuje kolor złoty, symbolizujący świętość. Postaci przedstawione na ikonach są płaskie. Niektóre ikony to portrety Jezusa, świętych lub Matki Bożej. Inne są wyobrażeniami Trójcy Świętej. Należy do nich najsłynniejsza ikona Trójcy autorstwa Andrieja Rublowa. Przedstawia ona Trójcę Świętą jako trzech aniołów.

01

Ikona

Jeszcze inne przedstawiają sceny biblijne. Najczęściej są to sceny Ukrzyżowania i Zmartwychwstania Jezusa, lub Zaśnięcia Matki Bożej. Jeszcze inne ikony złożone są z wielu portretów lub scen. Najbardziej znaną w Polsce ikoną jest ikona Matki Boskiej Częstochowskiej, która znajduje się w klasztorze na Jasnej Górze.

Wchodząc w przestrzeń wystawienniczą, prezentującą ikony autorstwa Ks. Stanisława Drąga nie spodziewałem się, że będę mógł zostać ''sam na sam'' z ikonami, a jednak udało się – w sali nie było nikogo innego oprócz mnie…

Ks. Stanisław Drąg jest kapłanem artystą. Maluje otaczający go świat i rzeczywistość z którymi spotyka się każdego dnia. Jest dobrym obserwatorem – wnikliwym i niezwykle wrażliwym. Ksiądz Stanisław pisze ikony od niemal 52 lat. Fascynują go ikony i kultura tradycji kościoła wschodniego.

Ikony się nie maluje – ikonę się pisze. Obraz maluje artysta, malarz, plastyk, talent. Prawdziwa ikona pisana jest przez mnicha, który wcześniej modli się dni, a nawet miesiące na kolanach, który pości, który otwiera się na Boga. Ta moc, jakiej doznaje objawia się wówczas pisaniem ikony – mówi się, że wtedy autorem jest sam Bóg.

02

Ikona

Ikonopista odpowiada tylko za stronę techniczną dzieła – za zgodność z prawosławnymi kanonami. Nigdy nie podpisuje się pod ikoną. O dowolności pisania ikony nie może być mowy. Sztuka ikonografii rządzi się własnymi prawidłami.

Kanony pisania ikony objaśniano na soborach i znane są każdemu, kto zna historię ikony. Za swojego rodzaju „wzorzec” uchodził Andriej Rublow. Jego „Trójca Święta” stała się kanonem pisania ikon, przedstawiających Boga w Trójcy Jedynego.

Chrystus na ikonach jest przedstawiany w czerwonej tunice – symbolu natury ludzkiej oraz niebieskim płaszczu – kolorze oznaczającym boską naturę.

Ikona również kojarzy się z różnymi przedstawieniami Matki Boskiej – zatroskanej, smutnej pełnej ciepła i miłości. Istnieją trzy najczęściej występujące wyobrażenia Theotokos: Matka Boska Czuła Eleusa, tuląca do swojej twarzy małego Jezusa, Matka Boska modląca się Oranta, oraz Matka Boska Przewodniczka. Najbardziej znaną ikoną tego kanonu jest Matka Boska Częstochowska, którą napisano w Konstantynopolu a do polski trafiła z Rusi.

Na ikonie postacie nie mogą wyglądać „jak żywe”, gdyż ukazywane osoby przebywają w wieczności, a czas, przestrzeń czy indywidualne rysy twarzy – to atrybuty ziemskie, powierzchowne i tymczasowe.

03

Ikona

Ważnym elementem ikony są kolory. W Bizancjum uważano, że kolor jest równie wymowny jak słowo. Ikony są siedmiobarwne:

Kolor ZŁOTY – oznacza wspaniałość Nieba. Bizantyjska PURPURA świadczy o królewskiej godności postaci, CZERWIEŃ oznacza męczeństwo, BIEL boskość i czystość – a także zmartwychwstanie, zwycięstwo życia nad śmiercią. NIEBIESKI kolor to kolor Matki Bożej, na ikonach dominuje błękit jej szat. ZIELEŃ jest symbolem rozpoczynającego się życia. CZERŃ – symbolizuje śmierć – na ikonie Ukrzyżowanie postacie stojące pod krzyżem mają wiele czarnych elementów swojego ubioru).

Przede wszystkim należy pamiętać, że poprzez ikonę – zwracamy się do Boga. Ikona służy modlitwie. Nie jest sztuką użytkową, nie służy do dekoracji ścian. Ikony się nie kupuje i nie sprzedaje.

Ikony, które pisze Ks. Drąg to jego osobista modlitwa do Boga. Ikona jest bowiem teologią wyrażaną obrazem i kolorem. To przedstawienie, które umożliwia kontemplację istoty Boga, nie tylko pokazuje dany temat, ale go uobecnia. Ikony mają za zadanie pogłębiać życie duchowe. Surowe, wstrzemięźliwe i statyczne postaci nie pokazują uczuć. Ikony nie służą dla ozdoby, maluje się je z myślą o tym, że ktoś się będzie przed nimi modlił. Nie można w zasadzie ikon porównać z dziełami malarstwa w zwykłym tego słowa znaczeniu. Ikonom przypadła misja pokazania innego świata, wprowadzenia widza w inne wartości. Aby zrozumieć ikony, z pewnością trzeba wierzyć. Ważny jest także ich twórca, który potrafi nadać obrazom treść modlitwy.

Mnie osobiście najbardziej zafascynowała ikona przedstawiająca królującego Jezusa Chrystusa, obok którego stoją: Matka Boża i św. Jan Chrzciciel . Jest to przykład tzw. ikony wstawienniczej. Jest ona raczej wyrazem wiary Kościoła unaoczniającym wstawiennictwo świętych za nasze grzechy. Patrząc na ikonę w pierwszej kolejności nasz wzrok zatrzymuje się na Chrystusie zasiadającym na tronie. Stajemy twarzą w twarz z Jezusem Chrystusem, Synem Boga. Prawa dłoń Chrystusa ułożona jest w gest błogosławieństwa, bowiem przyszedł On na świat nie po to, aby go potępić, ale zbawić. Jego palce tworzą litery będące skrótem imienia: IC XC (Jezus Chrystus). W lewej dłoni trzyma Ewangelię, co przypomina nam o tym, iż możemy Go odnaleźć w Jego słowach. Matka Boża wraz z Janem Chrzcicielem są w bezpośredniej bliskości Chrystusa.  Ikona nie jest portretem ani fotografią, nie ma na celu pokazania nam postaci jako ciała, ale ma wychodzić poza to, co widzialne. Prostota postaci odzwierciedla duchowy charakter ikony. Zbędne elementy mogłyby rozpraszać modlącego się, bądź odwracać jego uwagę od tego, co istotne. Zastosowanie kolorów w ikonie nie jest przypadkowe i ma swoja hierarchię. Złoty, który jest najważniejszym z kolorów, oznacza królowanie, jest jasnością Boga, dlatego tło ikony jest złote by nadać jej sens światłości i nadrealności.  Najbliżej są ci, których modlitwa jest najskuteczniejsza, czyli Maryi i Jana. Do nich lud zanosi swoje błagania i przez ich wstawiennictwo oczekuje łask. Gesty, jakie widzimy u modlących się świętych to uniesione ręce wskazujące na Chrystusa, czasem odczytywane nie jako gest modlitwy, albo uwielbienia bądź adoracji. Wyrażają one modlitwę bez słów.

KACPER TRZASKA – Uczeń klasy 1a Zespołu Szkół w Grójcu
– pod kierunkiem Nauczyciela języka polskiego i wiedzy o kulturze – Lidii Wojnowskiej Członka Zespołu d/s Uczniów zdolnych – sekcja KREATYWNYCH TWÓRCÓW ramach PEDAGOGICZNEJ INNOWACJI PROGRAMOWEJ  >KREATYWNI TWÓRCY<

Autorzy zdjęć: Natalia Śleszyńska i Kacper Trzaska